هند یا هندوستان با نام رسمی جمهوری هند (هندی: ???? ???????؛ تلفظ: بهارت گنراجیا) کشوری در جنوب آسیا است که پایتخت آن دهلی نو است. هندوستان از شمال باختری با پاکستان؛ از شمال با چین، بوتان، نپال و تبت؛ و از شمال خاوری با برمه و بنگلادش همسایهاست. همچنین هند از باختر با دریای عرب، از خاور با خلیج بنگال، و از جنوب نیز با اقیانوس هند مرز آبی دارد.
پهناوری هندوستان ?،???،??? کیلومتر مربع (هفتم در جهان، ? برابر ایران) است. بیشتر سرزمین هندوستان پست و هموار است و رشتهکوههای بزرگ هیمالیا و هندوکش که در شمال کشور قرار دارد باعث شدهاست که رطوبت و ابرهای باران زا به شمال آسیا نفوذ نکند و در نتیجه هند کشوری پرباران و مرطوب و دارای خاک بسیار حاصلخیز است. این موضوع باعث شدهاست که این کشور جمعیت بسیار فراوانی داشته باشد.
جمعیت هندوستان حدود ?،??? میلیون تن (براورد ????) است که دومین کشور پرجمعیت جهان پس از چین به شمار میآید. بندر بمبئی (مومبائی) با جمعیتی نزدیک به ?? میلیون تن، پرجمعیت ترین شهر هند است. هند بیش از سی و پنج شهر بزرگ با جمعیت بالای یک میلیون تن دارد. بمبئی (مومبائی)، دهلی، کلکته، مدرس، بنگلور، حیدرآباد، اگرا، میسور، جیپور، گوا، پونا، بوپال، تریفندرام، سورت ، کانپور و احمدآباد از شهرهای مهم این کشور پهناور هستند.
هندوستان دارای تاریخ و فرهنگ بسیار کهن و پرباری میباشد که به ? هزار سال پیش از میلاد میرسد. هندوستان سرزمین نژادها، زبانها، آیینها، و فرهنگهای فراوان و گوناگون میباشد. در هند صدها زبان و هزاران گویش و لهجه وجود دارد. علاوه بر زبان هندی و زبان انگلیسی که زبانهای اصلی هند هستند، ? زبان دیگر نیز رسمی هستند.
هندوستان از فرهنگ ایران و زبان فارسی تاثیر بسیاری پذیرفتهاست. زبان فارسی در دوره? غزنویان به هند راه یافت و با تأسیس امپراتوری مغول هندوستان، زبان رسمی شد. زبان فارسی هندوستان شاعران بزرگی همچون بیدل دهلوی، و امیر خسرو دهلوی و دستگاه شعری سبک هندی را در خود پروراند. زبان فارسی تاثیر فراوانی بر زبانهای هندوستان بهویژه زبان اردو گذاشتهاست. زبان فارسی پیش از آنکه هندوستان مستعمره انگلستان شود (سده ?? میلادی)، دومین زبان رسمی این کشور و زبان فرهنگی و علمی بهشمار میرفت.
مشخصات کلی
نام: «هند» (India) مشتق شده از واژه? «ایندوس» (Indus) در زبان پارسی باستان است که به جای واژه سانسکریت «سیندو»(Sindhu) بهکار میرفته و نام رودخانه سند بودهاست. همچنین واژه «هندوستان» که به عنوان نام کامل این سرزمین در اغلب کشورها از جمله خود هند رواج دارد واژهای فارسی است به معنی «سرزمین هندوها». در زبان پارسی باستان هند به معنی پر آب /آبدار/ مرطوب و حتی در مواردی رود و رودخانه استفاده شده است (مانند هندوانه به معنی میوه آبدار) و از آنجا که سرزمین هند سرزمینی با آب و هوای مرطوب و شرجی میباشد و از سوی دیگر دارای رود و رودخانه های بسیار است با ترکیب این کلمه (هند) با کلمه استان به معنی سرزمین میتوان کلمه هندوستان را به سرزمین پر آب و یا پر رودخانه معنی کرد.
پهناوری: 3166144 کیلومتر مربع (بدون احتساب کشمیر آزاد و دیگر اراضی مورد مناقشه) - آبهای داخلی: ?/??
جمعیت: 1148000000 تن (براورد 1387)- رشد جمعیت: ?/??
یکای پول: روپیه هندوستان است که اجزاء آن پیسه (یک صدم روپیه) میباشد. هر دلار آمریکا تقریبا برابر با ?? تا ?? روپیه است.
پرچم هند: پرچم ملی کشور هند دارای سه رنگ افقی، از بالا به پایین، زعفرانی، سفید و سبز است. در وسط این پرچم گردونهای با بیست و چهار پره به رنگ سرمهای است. رنگ زعفرانی سمبل شجاعت، دلیری، وارستگی و فداکاری، رنگ سفید بیانگر خلوص و حقیقت و رنگ سبز به معنای ایمان، اعتقاد، باروری و حاصلخیزی است. گردونه پرچم که به آن دهارما چاکرا گفته میشود، نمادی باستانی در آیین بوداست که توسط آشوکا پادشاه قدرتمند قرن چهارم قبل از میلاد به عنوان گردونه قانون استفاده میشد.
روز استقلال و روز جمهوری: کشور هندوستان در 23 مرداد 1326 (?? اوت ????) و درست یک روز پس از استقلال پاکستان (از بریتانیا) استقلال یافته است. قانون اساسی این کشور نیز در 5 آذر 1328 (?? نوامبر ????) تصویب شد، ولی از آنجا که برخی از مواد آن بلافاصله دستخوش تحول گردید و بخش عمده این قانون در 6 بهمن 1328 (?? ژانویه ????) - که به عنوان «روز آغاز» شناخته شدهاست - عملی گشت، این روز در کشور هندوستان به عنوان «روز جمهوری» جشن گرفته میشود.
جغرافیا
هند، بخش بزرگ جنوب آسیا و شبه قاره هند را به خود اختصاص دادهاست. این کشور با پاکستان، بنگلادش، نپال، بوتان، چین و برمه هم مرز است. جغرافیای هند به طور کلی به سه بخش تقسیم میشود: فلات بلند هیمالیا، جلگه گنگ و شبه جزیره جنوب هند که مناطق مختلف کوهستانی، دره رود خانهای، کویر، دشت و جنگل را در بر میگیرد. پائینترین سطح هند، در اقیانوس هند، با ارتفاع صفر و بلندترین نقطه این کشور، قله کانچنجونگا، با ارتفاع ???? متر در هیمالیا قرار دارد که سومین قله مرتفع جهان است.
جفرافیای هند بسیار متنوع است و کوه، بیابان، دشت، تپه و فلات را شامل میشود. آب و هوای این کشور از حارهای در جنوب تا آب و هوای معتدل در شمال متغیر است. مساحت ناحیهِ قابل کشت هند ????????? کیلومتر مربع (??/??? کل مساحت کشور) است که به دلیل رشد سوی جمعیت ر و افزایش شهرنشینی رو به کاهش است.
سطح نواحی پوشیده از آب در هند معادل ??????? km² است و میانگین باران این کشور ????? میلیلیتر در سال است. بیش از ?? درصد استفادهِ آب در هند برای مصارف آبرسانی است که در سال ???? حدود ??? کیلومتر مربع بود و بر اساس پیشبینیها تا سال ???? به سقف ????? کیلومتر مربع میرسد که برابر با مصارف صنعتی و خانگی است. منابع آبی هند شامل رودخانهها، کانالها، آبگیرها، دریاچهها و سواحل غربی و شرقی اقیانوس هند و سایر خلیجها و خلیج کوچک برای بیش از ? میلیون نفر در بخش ماهیگیری اشتغال ایجاد کردهاند. هند ششمین کشور تولید کنندهِ ماهی در سطح جهان و دومین تولیدکنندهِ ماهی بومی در سطح جهان است.
رودخانههای طویل هند، شامل: براهماپوترا و ایندوس ???? کیلومتر، گنگ???? کیلومتر، گوداواری ???? کیلومتر، کریشنا???? کیلومتر، یامونا ???? کیلومتر و نارمادا ???? کیلومتر هستند. هند از آب و هوایی بسیار متنوع بهره میبرد، از شمال به بام دنیا رشته کوههای هیمالیا ختم میشود و رودخانههای متعددی که از این ارتفاعات سرچشمه میگیرند هوایی بارانی و خاکی بارآور را به نواحی شمالی هند میبخشند. رودهای گنگ و براهماپوترا مهمترین این رودخانهها هستند که هر دو به خلیج بنگال سرازیر میشوند. هندوها همچنین رود گنگ را مقدس میدانند.
هند از حیات جانوری بسیار متنوعی بهره میبرد، منطقه حفاظت شدهای به وسعت ???? کیلومتر مربع در استان گجرات تنها پناهگاه باقیمانده حدود ??? شیر آسیایی است. هند زیستگاه بسیاری از پستانداران بزرگ مانند فیل آسیایی، کرگدن تک شاخ و ببر میباشد. بیش از ???? گونه پرنده و سه نوع کروکودیل در این کشور زندگی میکنند.
منابع اصلی مواد معدنی هند شامل زغالسنگ (از لحاظ میزان ذخایر در رده چهارم جهان قرار دارد) آهن، منگنز، میکا، بوکسیت، تیتانیوم، کرومیت، گاز طبیعی، الماس، نفت خام، سنگ آهک، توریوم (بیشترین در جهان در سواحل استان کرالا) میباشد. ذخایر نفت هند که در بمبئیهای در ساحل ماهاراشترا، گجرات و در شرق اسام وجود دارند، بیش از ??? از نیازهای داخل را برطرف میکنند.
آب و هوا
آب و هوای هند دارای تنوع بسیار قابل توجهی از کوهستانهای همیشه پوشیده از برف هیمالیا تا منطقه حاره و گرمسیری میانه و جنوب و کویر خشک غرب این کشور است.
چهار فصل هند نیز شامل: سرد وخشک از ماه دسامبر تا فوریه، گرم و خشک از ماه مارس تا مه، فصل بارش ازماه ژوئن تا سپتامبرو معتدل در ماههای اکتبر و نوامبر است. به طور میانگین ???? تا???? میلمتر باران در سال، تقریبا سراسر هند را در بر میگیرد که این مقدار به???? میلیمتر در سواحل و ناحیه شمال شرقی هند میرسد. میانگین بارندگی سالانه در بنگال غربی به بیش از ??هزار میلیمتر در سال میرسد.
مردم
هند دومین کشور پرجمعیت دنیا است و قریب به یک ششم جمعیت جهان را در خود جای دادهاست، تنوع نژادی، فرهنگی، زبانی و مذهبی به این کشور چشم اندازی شگرف از همزیستی مسالمت آمیز میان اعتقادات گوناگون بخشیدهاست.
نژاد مردم هند، شامل: ?? ? هندوآریائی، ?? ? دراویدی و ? ? نژاد زرد است که این نژادها بر اساس شرایط مکانی، فرهنگی و دینی نیز دارای تقسیمات خاص خود هستند.
???? ? مردم هند باسواد هستند که این آمار در مردان ???? ? و در زنان ????? میباشد.
زبان
طبق آمار رسمی دولت در سال ????، در سرزمین هندوستان ?? زبان دارای گویشور بالای یک میلیون نفر است و ??? زبان دیگر دارای گویشورانی بیش از ده هزار نفر هستند. تعداد گویشها، لهجهها و زبانهایی که روزانه در این کشور مکالمه میشود بسیار بیشتر است. در حالی که زبانهای هندی و انگلیسی ارتباطات رسمی و امور دولتی را برعهده دارند، هر ایالت دارای زبانهای رسمی و ملی ویژه خود است به عنوان مثال زبان رسمی ایالت دهلی یا ناحیه ملی پایتخت به ترتیب انگلیسی، اردو و هندی است.
در قانون اساسی هند، زبان هندی (از شاخه زبانهای هند و ایرانی یا هندو اروپایی) زبان رسمی سراسر کشور اعلام شدهاست. افزون برآن در سال ???? زبانهایی که بهعنوان زبانهای ملی هند شناخته شدهاند به ?? زبان رسید که عبارتند از: هندی، اردو، آسامی، اوریا، بنگالی، بودو، پنجابی، تلوگو، تامیل، دوگری، سانتالی، سانسکریت، سندی، گجراتی، کنکانی، کشمیری، کانادا، مالایالم، میتی، مایتیلی، مراتی و نپالی نیز به رسمیت شناخته شدهاند. این زبانها به دو شاخه اصلی دراویدی (???) که بیشتر در جنوب هند تکلم میشوند و هندو اروپایی(???) تقسیم میشوند در هند ??? زبان وجود دارد که ??? زبان زنده هستند و کاربرد دارند و ?? زبان امروزه منسوخ شده است.
زبانهای سانسکریت و تامیل زبانهای اصلی و سنتی هند شناخته میشوند و در طول تاریخ طولانی این سرزمین در تغییر و تحول زبانهای رایج در این منطقه زبانهای فارسی و انگلیسی نقش مهمی بر عهده داشتهاند. سالیان دراز حکومت استعماری بریتانیا بر شبه قاره و انجام بخش عمدهای از امور اداری به زبان انگلیسی موجب شده این زبان، زبان دوم بسیاری از مردم هند باشد.
زبان فارسی در هند
زبان فارسی پیش از آنکه هندوستان مستعمره انگلستان شود، دومین زبان رسمی این کشور و زبان فرهنگی و علمی بهشمار میرفت. اما پس از استعمار، انگلیسیها در سال ???? انگلیسی به تدریج جایگزین فارسی شد. زبان فارسی در دوره? غزنویان به هند راه یافت در آن دوره پارسی، زبان ادبیات، شعر، فرهنگ و دانش بود. با تأسیس امپراتوری مغول هندوستان به اوج پیشرفت خود در هند رسید و زبان رسمی هندوستان شد.
زبان فارسی هندوستان شاعران بزرگی همچون بیدل دهلوی، و امیر خسرو دهلوی و دستگاه شعری سبک هندی را در خود پروراند. از دیگر شاعران نامدار فارسی زبان شبه قاره هندوستان، میتوان از اقبال لاهوری نام برد.
زبان فارسی هشت قرن پیش وارد هند شد، ??? سال بر تارک اندیشه، روابط، سیاست، اقتصاد و فرهنگ مردم هند حاکمیت داشت. به گونهای که کلیه آثار مهم فرهنگی، مذهبی، سیاسی، ادبی، مکاتبات، اسناد شخصی ودولتی و احکام قضایی هند به زبان فارسی نوشته میشد. لازم به ذکر است که هماکنون در دانشگاهها و کالجهای هند بیش از پنجاه بخش زبان فارسی بهفعالیت اشتغال دارند و بیش از یکصد مدرسه و دبیرستان فعالانه به تدریس زبان فارسی میپردازند.
زبان فارسی از آن رو که قرنها زبان رسمی دربار گورکانیان هند بود و علاوه بر آن تکلم گونهای از زبان فارسی توسط اقلیت پارسیان هند، تاثیر قابل ملاحظهای بر زبانهای رایج در شبه قاره هندوستان بهویژه بر زبان اردو داشتهاست.
ادیان
هند همچنین معجونی از ادیان مختلف و فرقههای مذهبی گوناگون است که اکثرا از هندوئیسم، اسلام و بودیسم نشات گرفتهاند.
حدود ????? مردم هند پیرو آئینهای هندو و حدود ????? مسلمان هستند. هند هم چنین بیش از ???? مسیحی و ???? سیک دارد. هند اگرچه زادگاه آئین بودا بوده، اما جمعیت بودائیان هند در حال حاضر تنها حدود ???? برآورد میشود. همچنین پیروان آیین جینیسم???? و مجموع پیروان دین زرتشتی، یهودی، بهایی و بقیه مذاهب ???? میباشد. با این وجود هند بزرگترین کلنی فرقه احمدیه و مذاهب ایرانی بهائی و زرتشتی در سراسر جهان است. مسلمانان بیشتر در دهلی، بنگال غربی و نواحی شمال غربی کشور زندگی میکنند و در کشمیر اکثریت جمعیت را تشکیل دادهاند. به این ترتیب هند پس از اندونزی و پاکستان عظیم ترین جمعیت مسلمان جهان را داراست.
زرتشتیان، ازمهمترین اقلیتهای دینی هند هستند که به ایرانی و پارسی معروفند و طی بیش از پنج قرن از ایران به هند مهاجرت کردهاند و بیشتر در مناطق مختلف گجرات و مهاراشترا به مرکزیت بمبئی اقامت دارند. اگر چه جمعیت آنان کمتر از??? هزار نفر است، اما نزدیک به ?? ? اقتصاد هند را در دست دارند. کمپانیهای بزرگی مانند: «تاتا» و «گودریج»، متعلق به زرتشتیان است. گروه دیگری از اقلیتهای کم جمعیت بهراها هستند که قدرت اقتصادی مهمی در هند دارند. صاحب کمپانی معروف «ویپرو» که جزو ثروتمندترین افراد جهان میباشد، از این فرقهاست.
تاریخ
پیشینه حضور انسان در شبه قاره هند به دویست تا چهارصد هزار سال میرسد. اما اولین تمدن به معنای واقعی در این سرزمین، تمدن حوزه رود سند با قدمت نزدیک به سه هزار سال است که با تمدن شهر سوخته در ایران همزمان بوده و با آن مراودات نزدیک داشتهاست و تقریبا پس از ورود آریائیها بین سالهای ???? تا ???? قبل از میلاد، هر دو از بین رفتهاند.
ورود آریائیها به هند در فرهنگ دین و ادبیات و سیستم اجتماعی این سرزمین بسیار تأثیرگذار بودهاست.از جمله؛ شکل گیری سانسکریت، تدوین متون مقدس هندو و پیدایش سیستم طبقاتی جامعه هند اشاره نمود.
اولین امپراتوری در هند با حکومت سلسله موریا بین سالهای ??? تا ??? قبل از میلاد شکل گرفت. قدرتمندترین حاکم تاریخ هند تا قبل از گورکانیان، آشوکای بزرگ نام دارد که سومین شاه این سلسلهاست. وی در تمام جنبههای هنری و اجتماعی و سیستم اداری از هخامنشیان ایران الهام گرفت. آثار بسیار مهم حجاری این دوره مانند پیکره چهار شیر (نماد ملی هند) بسیار تحت تاثیر حجاری تخت جمشید است.
دومین سلسله قدرتمند به نام گوپتا از سال ??? تا ??? میلادی در شمال هند حاکمیت داشته و پس از گوپتاها تا قرن سیزده میلادی حکومتهای زیادی در شمال هند با درگیری، شکست و پیروزی یکی پس از دیگری برروی کار آمدند. باتوجه به عدم قدرتمندی این حکومتها، جنوب هند امنیت وآرامش بیشتری نسبت به شمال داشت و سرگرم تعامل و تجارت با اعراب مسلمان و منطقه جنوب آسیا بود و نقش مهمی در روابط خاور میانه با خاور دور ایفا میکرد.
اولین تماس اسلام با آسیای جنوبی، سال هفتصد و یازده میلادی است که مسلمانان تا کناره رود سند که هم اکنون در پاکستان است پیش آمدند. در قرن دهم میلادی سلطان محمود غزنوی پنجاب را تصرف کرد و بارها به شمال هند حمله کرد. تا قرن سیزدهم تاخت و تازهای زیادی به هند صورت میگرفت، اما چندان ماندگار نبودند، تا اینکه در این زمان مسلمانان شهر دهلی را تصرف کردند و اولین حکومت مسلمانان، به نام دوران سلطنت یا غلامان مسلمان را بنیان گذاشتند واسلام رسماً بر هند حاکم شد.
در سال ???? «بابر» از نوادگان تیمور بر هند تسلط یافت و سلسله گورکانیان یا امپراتوری مغولی هند را بنیان گذاشت. این سلسله از ???? میلادی تا ???? میلادی در بخش بزرگی از شبه قاره هند فرمانروایی کرد. حکمرانان این سلسله به تدریج تمامی شبه قاره را تحت فرمان گرفتند اما پس از مدتی بخشهایی از جنوب هند از اختیار آنان خارج شد. این سلسله در نیمه سده ?? میلادی و در زمان شاه جهان بزرگترین و ثروتمندترین امپراتوری جهان بود. این سلسله آخرین دوران طلایی امپراتوریهای اسلامی به شمار میرود. در سال ???? میلادی با حمله نادرشاه افشار به هندوستان مقدمات انقراض این امپراتوری فراهم شد و در سال ???? پس از سالها نبرد سرانجام کمپانی هند شرقی توانست این امپراتوری را منقرض کرده و سرزمینهای آنرا تصرف کند.
در سال ???? میلادی پرتغالیها به عنوان اولین مهاجمان اروپایی در گوا مستقر شدند. هنگامی که طوایف «مراتی» و «سیک» علیه حکومت پادشاهان گورکانی قیام کردند، بریتانیاییها و فرانسویها در قرن ?? مناطقی برای خود از هند جدا کردند و بنیاد حکومت بریتانیای کبیر در هند استوار گردید.
دولت بریتانیا بر اثر شورشهای سال ???? میلادی در هند، کمپانی هند شرقی بریتانیا را که گرداننده? هند بود منحل کرد و به این سرزمین خودمختاری داده شد. و در سالهای ???? تا ????، دولت بریتانیا ناچار شد که اداره? بعضی از امور کشور را به مردم هند واگذار نماید. در این هنگام رهبر بزرگ جنبش استقلال هند، ماهاتما گاندی قیام کرد و علیه استبداد بریتانیا به مبارزه پرداخت.
سپس اختلاف شدیدی در بین سران هند و سران مسلمانان هند که رهبر آنها محمدعلی جناح بود بوجود آمد. قصد مسلمانان این بود که کشوری مرکب از مناطق مسلمان هند تشکیل دهند. در آن هنگام بریتانیا قوانینی وضع نمود که بهموجب آن به هند و سیلان و پاکستان استقلال داده شد. در ماه اوت ???? م. آخرین سرباز بریتانیایی خاک هند را ترک گفت، و در تاریخ ژانویه? ???? هند حکومت جمهوری مستقل خود را اعلام نمود و به عضویت اتحادیه کشورهای مشترک المنافع بریتانیا درآمد. اختلافات مرزی دولت هند با پاکستان در منطقه? کشمیر هنوز برطرف نشدهاست.
تقسیمات کشوری
تقسیمات کشوری در هندکشور هنوستان شامل ?? ایالت و ? ناحیه همپیوستهاست.
ایالتها
?• آندرا پرادش ?• آروناچال پرادش ?• آسام ?• بیهار ?• چاتیسگر ?• گوآ ?• گجرات ?• هاریانا ?• هیماچال پرادش ??• جامو و کشمیر ??• جارکاند ??• کارناتاکا ??• کرالا ??• مادایا پرادش ??• ماهاراشترا ??• مانیپور ??• مگالایا ??• میزورام ??• ناگالند ??• اوریسا ??• پنجاب ??• راجستان ??• سیکیم ??• تامیل نادو ??• تریپورا ??• اوتار پرادش ??• اوتارانچاند ??• بنگال غربی
ناحیههای همپیوسته
A• جزایر آندامان و نیکوبار B• چندیگر C• دادرا و ناگار هاولی D• دامان و دیو E• لاکشادویپ F• ناحیه پایتختی ملی دهلی G• پودوچری
پول
واحد پول رسمی این کشور روپیه هندوستان است که اجزاء آن پیسه (یک صدم روپیه) میباشد. هر دلار آمریکا تقریبا برابر با ?? الی ?? روپیهاست.
تعطیلات رسمی
در هند بطور سراسری تنها سه روز تعطیلی رسمی وجود دارد. بجز این سه روز هر کدام از ایالات نیز تعطیلات رسمی جداگانه خود را دارند.
?? ژانویه روز جمهوری روز اعلان جنبش جمهوری در هند (سال ????م).
?? اوت روز استقلال روز استقلال هند از بریتانیا (از سال ????م).
? اکتبر گاندی جایانتی زادروز مهاتما گاندی
با توجه به تنوع زیاد فرهنگی، مذهبی و دینی، ایام مهم ادیان و مذاهب مختلف در این کشور تعطیلات سراسری محسوب میشوند. چهار رویداد اسلامی عید قربان، عاشورا، میلاد حضرت رسول اکرم و عید فطر جزو تعطیلات سراسری هند هستند.
منبع : باشگاه اندیشه
نقش قندهار در روابط ایران و هند ( صفویان و گورکانیان )(2)
نقش قندهار در روابط صفویه و گورکانیان تا سده یازدهم
1. قندهار در اواخر دوره تیموریان
تحولات سیاسی – نظامی قندهار در زمان شاه طهماسب
پناهنده شدن همایون شاه به دربار ایران و تصرف قندهار
تحولات سیاسی و نظامی قندهار در دوره پادشاهی اکبر شاه و شاه طهماسب
پی نوشت ها :
18. قاضی احمد تقوی، آصف خان قزوینی، تاریخ الفی، تصحیح سید علی آل داود، تهران: فکر روز، 1378، ص 228؛ غیاث الدین همام الدین حسینی خواند میر، حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران: خیام، 1380، ص 357.
19. فضل الله روزبهان خنجی، پیشین، ص 184.
20. مجهول المولف، تاریخ عالم آرای شاه اسماعیل، تصحیح علی اصغر منتظر صاحب، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1349، ص 80-279 ؛ حسن بیگ روملو، احسن التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: بابک، 1357، ص 86.
21. ملا عبدالباقی نهاوندی، مآثر رحیمی، ص 491 ؛ شیخ ابوالفضل بن مبارک علامی، اکبر نامه، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1378، ج 1، ص 141 ؛ یدالله شکری، عالم آرای صفوی، تهران: اطلاعات، 1363، ص 317 ؛ عبدالحسین نوایی، شاه اسماعیل صفوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، بی تا، ص 366.
22. پیشین، ص 491؛ شیخ ابوالفضل مبارک، پیشین، ج 1، ص 141.
23. ملاعبدالباقی نهاوندی، پیشین، ص 284 ؛ عبدی بیگ شیرازی، تکلمه الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: نشر نی، 1369، ص 145 ؛ خواند میر، پیشین، ج 4، ص 375.
24. میر محمد بن سید برهان الدین خاوند شاه میرخواند، روضه الصفا، تهذیب دکتر عباس زریاب خویی، تهران: طهارت، 1373، ج 7، ص 40.
25. عبدالحی حبیبی، تاریخ افغانستان در عصر گورکانی هند، کابل: نشر انجمن تاریخ و ادب آکادمی افغانستان، 1349، ص 13.
26. حسن روملو، پیشین، ص 101 ؛ ملا محمد قاسم هندوشاه، تاریخ فرشته، بمبئی: نشر کانپور، 1301، ص 199 .
27. ظهیرالدین محمد بابر، پیشین، ص 200.
28. عالم آرای شاه اسماعیل، ص 600.
29. جهانگشای خاقان، ص 572 ؛ حسن بیگ روملو، پیشین، ص 107 ؛ محمد یوسف واله اصفهانی قزوینی، خلد برین، تصحیح میر هاشم محمد شاه، تهران: نشر مکتوب، 1379، ص 279.
30. عالم آرای شاه اسماعیل، پیشین، ص 603-600.
31. بوداق بیگ منشی قزوینی، جواهر الاخبار، تصحیح محسن بهرام نژاد، تهران: میراث مکتوب، 1378، ص 167 ؛ میرزا بیک حسن بن حسین جنابندی، روضه الصفویه، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: علمی و فرهنگی، 1378، ص 435 و 41-439.
32. شیخ ابوالفضل بن مبارک علامی، پیشین، ص 211.
33. قاضی احمد بن حسین قمی، خلاصه التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران، 1359، ج 1، ص 273.
34. اسکندر بیگ ترکمان منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح دکتر محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب، 1377، ج 1، ص 91.
35. شیخ ابوالفضل بن مبارک علامی، پیشین، ج 1، ص 3-241 ؛ عباس سروانی، تاریخ شیر شاهی، تصحیح محمد امام الدین، ص155.
36. آدام اولئاریوس، سفرنامه، ترجمه حسین کرد بچه، تهران: شرکت کتاب برای همه، 1369، ج 1، ص 519.
37. عبدالحسین نوایی، « پناه آوردن همایون پادشاه هند به دربار شاه طهماسب صفوی »، مجله یادگار، ش 1، س 1324، ص 23.
38. ریاض الاسلام، پیشین، ص 70 و 4-62 ؛ ملا محمد قاسم هندوشاه، پیشین، ص 237.
39. اسکندر بیگ ترکمان منشی، پیشین، ص 199؛ امیر محمود خواند میر، تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، تصحیح محمد علی جدامی، تهران: گسترده، 1370، ص 217.
40. شیخ ابوالفضل بن مبارک علامی، پیشین، ص 7-346.
41. بایزید بیات، تذکره همایون و اکبر، تصحیح محمد حسین هدایت، کلکته، 1941، ص 49؛ ملامحمد قاسم هندوشاه، پیشین، ص 237.
42. قاضی احمد تقوی، آصف خان قزوینی، پیشین، ص 30-529.
43. ریاض الاسلام، پیشین، ص 295.
44. قاضی احمد بن حسینی قمی، پیشین، ج 1، ص311.
45. بایزید بیات، پیشین، ص 51.
46. میرزا نصرالله بن محمد حسین فدایی، داستان ترکتاران هند، تهران: الهام، 1374، ج 2، ص 181.
47. ریاض الاسلام، پیشین، ص 80.
48. ملا محمد قاسم هندوشاه، پیشین، ج 1، ص 252.
49. ریاض الاسلام، پیشین، ص87.
50. اسکندر بیگ ترکمان منشی، پیشین، ج 2، ص 479.
51. سید حیدر شهریار تقوی، « نمایندگان سیاسی ایران و هندوستان در زمان صفویان و بایریان »، مجله بررسی های تاریخی، ش 6، س 1351، ص 5-44.
52. ریاض الاسلام، پیشین ص 92.